By 
New York Times’da Andrew Pollack imzasıyla yayınlanan haberi, Yeşil Gazete gönüllü çevirmenlerinden Selda Bozbıyık‘ın çevirisiyle sunuyoruz.
***
Amerikan Hükümeti geçtiğimiz cuma günü ulusal gıda piyasasının arzını karşılamak üzere üretilmiş ilk genetiği değiştirilmiş hayvan olan “hızlı büyüyen somon balığı” üretimine izin için önemli bir adım attı.
Gıda ve İlaç Kurumu, yeni üretilen “hızlı büyüyen somon” türünün doğa üzerinde önemli bir etkisi olmadığını belirtiyor. Kurum ayrıca, yeni üretilen bu somon türünün Atlantik’ten avlanan somon türü kadar güvenilir bir gıda olduğunu ekliyor. Kurumun taslak çevre analiz raporunun kamuoyu ile paylaşılması 60 gün içinde yapılacakken, o zamana kadar, yeni somon türünün üretilmesine izin çıkacak gibi görünüyor.
Konuyla ilgili Çevresel Analiz Raporu 4 Mayıs tarihinde açıklanacak. Raporun yayınlanma tarihinin bu şekilde belirlenmesi anlaşılmaz görülse de, konunun destekçileri bunun sebebinin Obama yönetiminin kasım ayındaki seçimler öncesinde konuyla ilgili ortaya çıkacak kaçınılmaz tüketici tepkisinden korkması olduğunu belirtiyor.
Çevreci ve tüketici gruplar, federal birimlerin sonuçlarını eleştiriyor.
Gıda Güvenliği Merkezi genel müdürü Andrew Kimbrell “Genetiği değiştirilmiş somon balığının sosyal olarak iyileştirici hiçbir değeri yoktur.” diye belirtirken; Washington’da çiftliklerdeki biyoteknoloji uygulamalarına karşı savunuculuk yapan grup,”Genetiği değiştirilmiş somon, tüketiciler için, somon endüstrisi ve çevre için kötü sonuçlar doğuracaktır. Federal hükümetin bu kararı erken alınmış ve yanıltıcı bir karardır.” diye alınacak karara karşı çıkıyor.
Fakat kararın bu aşamaya gelmesi aslında uzun bir süreç; AquaBounty Teknolojileri adlı şirket on yıldan fazla bir süredir yeni somon balığı türü geliştirmek için izin almaya çalışıyor. AquaBounty şirketinin genel müdürü Ronald Stotish, cuma günü atılan adımın cesaretlerini arttığını belirtirken, kongredeki bazı üyelerse kurumun alacağı izin kararını durdurmaya çalışıyor.
AquAdvantage (AquAvantajlı) somon olarak adlandırılan yeni somon türü, yılan balığına benzeyen bir tür olan okyanus mezgitinden genetik olarak geçiş yapılmış, Chinook somonundan alınan büyüme hormonu eklenmiş Atlantik somonu. Bu genetik değiştirme süreci, somon türünün sadece sıcak havalarda ürettiği büyüme hormonunu bütün yıl boyunca üretmesini sağlıyor. Bu da 3 yılda piyasaya giren somon balığı ağırlığına 18 ayda ulaşılmasını sağlıyor.
Eylül 2010’da Gıda ve İlaç Kurumu tarafından yayınlanan geçici sonuca göre genetiği değiştirilmiş somon balığı gıda maddesi ve çevresel etki olarak güvenilir olarak açıklandı. Dışarıdan danışmanların oluşturduğu komite, bazı eksik ve ihmaller olsa da, sonuçların genel olarak çelişki oluşturmadığını belirtiyor. Kurum, sonraları giriştiği daha detaylı çevresel analizlerin de şimdilerde aynı sonuçlar verdiğini belirtiyor.
Konuyla ilgili temel kaygı ise genetiği değiştirilmiş somon türünün kaçması ve vahşi doğada yer bulması durumunda doğada yaratacağı zararlı etkilerin ve sonuçların neler olacağı konusu. Örneğin, genetiği değiştirilmiş somon türünün eş ve besin için doğal tür olan Atlantik somonu ile rekabet içerisine girmesi olası bir sorundur.
Kurum bu sorunun oldukça uzak bir ihtimal olduğunu belirtiyor: “Somonlar kaçmalarına engel olacak şekilde birçok bariyerle çevrili kapalı sistem tanklarda yetiştirilecek. Ayrıca, balıklar kaçmayı başarabilseler bile yakınlardaki su yaşamaları içn ya çok sıcak ya da çok tuzlu olacak. Ayrıca, balıklar gelişmiş, hatasız kısırlaştırılma yöntemleriyle kısırlaştırılacağı için de üreme şansları olmayacak.”
Kurum, genetiği değiştirilmiş somon üretimi izninin Atlantik somonu da dahil olmak üzere nesli tehlike altındaki türler üzerinde hiçbir etkisi olmayacağını belirtiyor. Ulusal Deniz Balıkçılığı Birimi ile Balık ve Vahşi Yaşam Birimi ise bu görüşlere katılmıyor.
AquaBounty şirketi Kanada’daki Prince Edward Adası’ndaki tesisinde somon yumurtası üretiyor ve üretilen yumurtalar marketlere pazarlanacak ağırlığına ulaşması için yetiştirilmek üzere Panama’nın yüksek bölgelerine gönderiliyor.
Federal Birimler, somon balığı için farklı imkanlar yaratmanın başka izinler gerektirdiğini belirtiyor. Ayrıca, kurum yapılan değerlendirmelerin Kanada ve Panama bölgesindeki çevresel etkilerini içermediğini sadece Amerika’daki etkileri içerdiğine dikkat çekiyor.
Karşıt görüştekiler, daha bütüncül bir çevresel etki değerlendirmesinin yapılması gerektiğini belirtiyor. Ayrıca, üretilen yeni türün gıda olarak tüketilmesinin güvenilir olduğu sonucu için de yeterince örnek üzerinde çalışılmadığını söylüyorlar.
Hayvan biyoteknolojisi üzerinde çalışan biliminsanları ve şirketler genetiği değiştirilmiş somon üretimine izin çıkmaması ihtimalinin, sektöre yatırım yapacakların cesaretlerini kıracakları konusunda şikayet ediyorlar.
Haftabaşında Slate’de yer alan bir makale, Beyaz Saray’ın politik nedenlerle çevresel değerlendirme raporunun yayınlanmasının ertelenmesinin, Obama yönetiminin söz verdiği tarafsız ve bağımsız bilimsel çalışma ortamını ihlal ettiğini belirtiyor. Öte yandan, çevresel değerlendirme raporu bu makalenin hemen ardından yayınlandı.
Kurum sözcüsü, bu gecikme hakkında yorum yapmayı reddetti. Sözcü, karar hakkında nihai kararın ne zaman açıklanacağını tahmin etmenin mümkün olmadığını belirtti.
Gıda ve İlaç Kurumu, yorumlar ve değerlendirmeler kuruma ulaştıktan sonra haftalar veya aylar içerisinde analizlerini yapıyor. Ulaşan sonuçlar cuma günü onaylansalar bile, muhtemelen daha kapsamlı bir çevresel etki analizinin gerekli olmadığı kararı alınacak. Kurum, başka önemli, göze çarpan konu olmadığını düşünse de, yeni somon türünün gıda piyasasına girişi için başka bazı adımlar atmak zorunda.
AquaBounty şirketinden Mr. Stotish, eğer izin gelecek yılın başlarında çıkarsa, Amerikalıların genetiği değiştirilmiş somon türünü ancak gelecek yılın sonlarına doğru akşam yemeği olarak tüketebileceklerini söylüyor. Fakat Panama’da üretilen miktar düşük kapasite nedeniyle sınırlanmış durumda. AquaBounty şirketi, gerçekleşmesi yıllar alsa da, somon yumurtalarını diğer balık çiftliklerine satarak daha yüksek miktarda somon üretmeyi hedefliyor.
AquaBounty şirketi, üretilecek yeni somon türünün hızlı büyümesinin ve okyanus barınakları yerine kapalı sistem tanklarda yetiştirilecek olmasının çevre üzerindeki etkiyi azaltacağını savunuyor. AquaBounty’nin kurucusu Elliot Entis, bunun okyanusları herhangi bir nedenle rahatsız etmememize imkan tanıyacağını söylüyor. Şimdilerde Mr. Entis, AquaBounty’deki işinden ayrılarak Amerika’da somon üretecek yeni bir şirket kuruyor.
Maynard, Mass gibi yerlerde kurulan ve neredeyse parası kalmayan AquaBounty şirketi somon için çıkacak izni bekliyor.
Şirketin yaklaşık yarısına sahip olan Gürcistan’dan gelen yatırımcı Kakha Bendukidze, hisselerini ekim ayında bir Amerikan şirketi olan Intrexon’a sattı. Intrexon, AquaBounty şirketinin kalan kısmını da satın almak için 500,000 Dolar kredi sundu.
Intrexon genetik mühendisliğinin gelişmesine ve güçlenmesine katkıda bulunan sentetik biyoloji konusunda çalışıyor. Ancak bu teknolojinin AquaBounty balıkları üzerinde nasıl uygulamaya konulacağı henüz netleşmiş değil.
Yeşil Gazete için çeviren: Selda Bozbıyıklı
( NY Times, Yeşil Gazete)
Comments